«Η συμμαχία του διαβόλου: Το Σύμφωνο του Χίτλερ με τον Στάλιν»

«Το απόβρασμα της Γης, να υποθέσω;» ρώτησε ο Χίτλερ τον Στάλιν τον Σεπτέμβριο του 1939. «Ο αιμοσταγής δολοφόνος των εργαζομένων, να υποθέσω;» απάντησε ο προσηνής Γεωργιανός, καθώς έβγαζαν τα καπέλα τους για τις συστάσεις. Αυτό, φυσικά, συνέβη στο περίφημο σκίτσο του David Low «Ραντεβού», που συνόψισε την άποψη του κόσμου για την προφανώς αφύσικη συμμαχία ανάμεσα στις δύο ολοκληρωτικές δυνάμεις της Ευρώπης, μια συμμαχία η οποία επέτρεψε την εισβολή στην Πολωνία και έτσι ξεκίνησε το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο πριν από 75 χρόνια.

Στην πραγματικότητα, οι δύο δικτάτορες δεν συναντήθηκαν ποτέ και η επίσημη υπογραφή της Συνθήκης μη επίθεσης στη Μόσχα, υπό την έγκριση του Στάλιν, πραγματοποιήθηκε από τους υπουργός Εξωτερικών τους και πιστά τσιράκια τους: τον Γιόαχιμ φον Ρίμπεντροπ, έναν αποτυχημένο πωλητή σαμπάνιας και τον Βιατσεσλάβ Μόλοτοφ, τον «Πετρωμένο» όπως ήταν το παρατσούκλι του, επειδή καθόταν ακίνητος στις ατέλειωτες συσκέψεις του Πολιτικού Γραφείου.

Αλλά, όπως αποδεικνύει περίτρανα στο σχολαστικά και ιδιαίτερα ευανάγνωστο νέο του βιβλίο ο Roger Moorhouse, η παράνομη σχέση μεταξύ ναζισμού και σταλινισμού κάθε άλλο παρά αφύσικη ήταν. Πράγματι, εκ των υστέρων φαίνεται σχεδόν αναπόφευκτη.

Γιατί λοιπόν, αναρωτιέται ο Moorhouse, έχει λάβει τόση λίγη προσοχή από τους ιστορικούς; (Το βιβλίο του είναι η πρώτη ολοκληρωμένη μελέτη στα αγγλικά, για περισσότερα από 25 χρόνια). Μια απάντηση είναι ότι το Σύμφωνο είναι και ήταν έντονα ενοχλητικό σε όλους σχεδόν.

Ενοχλητικό για τους Ναζί και τους κομμουνιστές που είχαν - όπως παρατήρησε ο Στάλιν – «πετάξει κουβάδες με σκατά ο ένας στο κεφάλι του άλλου, για πολλά χρόνια», και τώρα έπρεπε να εξηγήσουν τη δραματική μεταστροφή στις σχέσεις τους, στους σαστισμένους και συχνά θυμωμένος οπαδούς τους. Ενοχλητικό επίσης και για τις δυτικές δημοκρατίες, τις οποίες αφορούσε η συμφωνία.

Ήταν η Βρετανία και η Γαλλία, που είχαν ξεπεραστεί από το διπλωματικό πραξικόπημα του αιώνα. Και υπήρχε περισσότερη ντροπή στο Λονδίνο, όταν, μόλις 22 μήνες μετά την υπογραφή του Συμφώνου, ο Χίτλερ το έσκισε και επιτέθηκε στην ΕΣΣΔ. Τα φιλαράκια του στο Πολιτικό Γραφείο του Στάλιν ξαφνικά έγιναν «γενναίοι ρώσοι σύμμαχοί μας», ενώ τα κομμουνιστικά κόμματα παντού εκτελούσαν μια κομψή στροφή 180μοιρών και ο κακός «ιμπεριαλιστικός πόλεμος» έγινε «ηρωικός αγώνας ενάντια στο φασισμό».

Ο Moorhouse μας καθοδηγεί μέσα από αυτές τις περιπλοκές με επιτήδειο και σίγουρο τρόπο. Γράφει καλά και δεν φοβάται να φέρει σε δύσκολη θέση εκείνους τους παλαιότερους ιστορικούς, όπως ο Eric Hobsbawm και άλλοι λιγότερο στενοί συνεργάτες του, οι οποίοι επαίσχυντα - μια αγαπημένη λέξη του Moorhouse – ήταν μαλθακοί με τον Στάλιν και το καθεστώς του.

Επανειλημμένα, ο Moorhouse προσπαθεί σκληρά να αποδείξει τις ισοδυναμίες μεταξύ του Τρίτου Ράιχ του Χίτλερ και της Σοβιετικής Ένωσης του Στάλιν, που τους έκαναν τόσο φυσικούς συμμάχους: ο κοινός κυνισμός, η υποκρισία και η βάναυσα αποτελεσματική σκληρότητα.

Υπάρχουν ακόμα διαφορές σχετικά με το ποιο καθεστώς δολοφόνησε περισσότερους. Τέτοιες διακρίσεις θα φαινόταν σχεδόν άσεμνες στα αδέρφια και πολωνούς αξιωματικούς του στρατού Γιακούμπ και Μπόλεσλαφ Φνουκ, ο ένας από τους οποίους δολοφονήθηκε από τους Ναζί και ο άλλος από τους Σοβιετικούς. Και η γερμανίδα κομμουνίστρια Μαργκαρέτε Μπούμπερ-Νόυμαν, η οποία είχε διαφύγει από τους Ναζί αναζητώντας την ασφάλεια στη Μόσχα, δεν είχε και πολλούς λόγους να ευχαριστήσει το σύντροφο Στάλιν, ο οποίος είχε ήδη δολοφονήσει τον άντρα της Χάινς: σύμφωνα με τους όρους του Συμφώνου, η NKVD την παρέδωσε πίσω στα SS και αντάλλαξε το διαβόητο σοβιετικό στρατόπεδο Καραγκάντα με το Ράβενσμπρουκ των Ναζί.

Η φθίνουσα ομάδα των ηλικιωμένων «προοδευτικών» ιστορικών που εξακολουθούν να δικαιολογούν τον κομμουνισμό θα πρέπει να σκύψει το κεφάλι της από ντροπή μετά την ανάγνωση των αποπνικτικών περιγραφών του Moorhouse για τις σφαγές, τις απελάσεις, τα βασανιστήρια και τη δυστυχία που προκλήθηκε σε ολόκληρους πληθυσμούς από αυτές τις δύο τερατώδεις δεσποτείες, καθώς μοίραζαν μεταξύ τους την Ανατολική Ευρώπη.

Δεν είναι άξιο απορίας ότι ήταν όλο χαμόγελα στο Κρεμλίνο, καθώς ύψωναν τα ποτήρια για να ευχηθούν για το σύμφωνο. Κατά την εύστοχη παρατήρηση του Moorhouse, ήταν όμοιοι. Τα πήγαιναν περίφημα μέχρι που ο Χίτλερ πρόδωσε τον συνεργό του στο έγκλημα. Σε μια εποχή που οι εντάσεις σιγοβράζουν και πάλι στα ίδια χωράφια της Ανατολικής Ευρώπης όπου η «διαβολική συμμαχία» δημιουργήθηκε, το ζοφερό και συναρπαστικό βιβλίο του Moorhouse δεν θα μπορούσε να είναι πιο επίκαιρο.

Το βιβλίο «The Devil's Alliance- Hitler's Pact With Stalin, 1939-1941» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις The Bodley Head, στις 21 Αυγούστου.

http://www.telegraph.co.uk/culture/books/bookreviews/11035193/The-Devils-Alliance-Hitlers-Pact-With-Stalin-1939-1941-by-Roger-Moorhouse-review-meticulous-and-readable.html