Η Ανασυγκρότηση των Αγροτικών Συνεταιρισμών

Του κ. Θεοχάρη Γκουλιούμη
Πρόεδρου της Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Θεσπρωτίας και μέλους του Δ.Σ. της ΠΑΣΕΓΕΣ

Με αφορμή τις συζητήσεις που γίνονται το τελευταίο διάστημα για την ανασυγκρότηση των Αγροτικών Συνεταιρισμών, το σχέδιο νόμου που έδωσε πρόσφατα στην δημοσιότητα η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και τη σκληρή κριτική που ασκήθηκε σε αυτό Έχω να επισημάνω τα παρακάτω: Κατ’ αρχήν, αποτελεί λάθος του Υπουργείου το ότι χειρίστηκε ένα τόσο σοβαρό θέμα με προχειρότητα. Απόδειξη αυτού είναι ότι έρχεται εκ των υστέρων σε διαβούλευση με τους εμπλεκόμενους φορείς, κίνηση η οποία θα έπρεπε να είχε γίνει πριν περάσει από το Υπουργικό Συμβούλιο, καθώς επίσης κινείται εκτός συνεταιριστικών αρχών και εκτός συνταγματικού πλαισίου.

Η λαθεμένη αυτή ενέργεια δεν επέτρεψε στο νομοσχέδιο να αποκτήσει την σωστή κατεύθυνση, με αποτέλεσμα στην Πανελλαδική σύσκεψη που πραγματοποιήθηκε στις 6 Απριλίου 2011 στην Αθήνα, να απορριφθεί από ολόκληρο τον Αγροτικό Συνεταιριστικό Χώρο και τους εργαζομένους σε αυτόν. Η επιχειρούμενη άρση της αυτονομίας και η κρατικοποίηση των Αγροτικών Συνεταιρισμών πέρα από την αντισυνταγματικότητά της, αποτελεί μεγάλο σφάλμα όσον αφορά την εύρυθμη και αποτελεσματική λειτουργία τους. Επιπλέον, το νομοσχέδιο αναφέρεται μεταξύ άλλων και σε ρύθμιση περί αναγκαστικής εκκαθάρισης των Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών, των Κεντρικών Συνεταιριστικών Ενώσεων, των Κοινοπραξιών και των Συνεταιριστικών Εταιρειών, «αν δεν συμμορφωθούν με τις υποδείξεις». Αυτό από την δημοσίευση του και μόνο, οδήγησε σε άμεσα αρνητικά αποτελέσματα. Δημιούργησε σοβαρά προβλήματα με τις Τράπεζες – Προμηθευτές – Εξαγωγές – Συμβόλαια κλπ. Σε κάθε περίπτωση η συγκεκριμένη διάταξη είναι αδύνατον να υλοποιηθεί. Έπειτα από τις άστοχες αυτές ενέργειες πραγματοποιήθηκε συνάντηση στις 7 Απριλίου 2011 όπου συζητήθηκε και συμφωνήθηκε μεταξύ της πολιτικής ηγεσίας του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και του Διοικητικού Συμβουλίου της ΠΑΣΕΓΕΣ, να λειτουργήσει σύντομα ολιγομελής ομάδα εργασίας με εκπροσώπους από τις δύο πλευρές. Ομάδα η οποία θα επεξεργαστεί το προτεινόμενο σχέδιο νόμου έτσι ώστε να συμβαδίζει με τις Συνεταιριστικές Αρχές και το Σύνταγμα. Με βάση θεμελιώδη αρχή του συνεργατισμού «Συνεταιρισμός, είναι μια αυτόνομη ένωση προσώπων, που συγκροτείται εθελοντικά για την αντιμετώπιση των κοινών οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών αναγκών και επιδιώξεών τους, διαμέσου μιας συνιδιόκτητης και δημοκρατικά διοικούμενης επιχείρησης».

Ο Συνεταιρισμός δεν είναι ούτε αμιγής οικονομικός θεσμός όπως είναι οι κεφαλαιουχικές εταιρείες, ούτε αμιγής κοινωνικός όπως τα σωματεία ή τα ιδρύματα. Είναι ένας μικτός οικονομικοκοινωνικός θεσμός και αποτελεί όχι μόνο την μοναδική άμυνα για τους αγρότες αλλά δημιουργεί και τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων τους. Αυτός είναι ένας από τους βασικούς λόγους που το Σύνταγμά μας προβλέπει την προστασία του συνεταιριστικού θεσμού. Ας βάλουμε όμως τα πράγματα σε μια σειρά. Όλοι συμφωνούμε ότι η ανασυγκρότηση των Συνεταιρισμών αποτελεί μονόδρομο. Αν λάβουμε υπόψη τις διεθνείς οικονομικές εξελίξεις και την επίδρασή τους στην Ελληνική Αγροτική παραγωγή, γίνεται εύκολα κατανοητό ότι έχουμε καθυστερήσει σημαντικά. Για να ανταποκριθούμε στις σύγχρονες ανάγκες, πρέπει να συμβαδίζουμε με τις Ευρωπαϊκές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις ακολουθώντας και το παράδειγμα των πετυχημένων Ελληνικών.

Αναφέρω και τις Ελληνικές γιατί ειδικά εμείς οι Ηπειρώτες έχουμε επιτυχημένους συνεταιρισμούς που συγκρίνονται με αντίστοιχους Ευρωπαϊκούς. Όπως και άλλοι τομείς έτσι και το Συνεταιριστικό Κίνημα έχει τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά του. Θα μπορούσε να είναι πολύ καλύτερο. Φταίνε πολλά. Είναι γνωστό, ότι για μεγάλο χρονικό διάστημα και μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1990 ακολουθήθηκε ένα μοντέλο χαρακτηριζόμενο κυρίως από κρατισμό αλλά και από κομματισμό. Αποτελεί γεγονός ότι χρειάζονται σοβαρές αλλαγές αν θέλουμε οι Συνεταιρισμοί να αποκτήσουν το ρόλο που τους αρμόζει.

Εκείνο που πρέπει να ξεκαθαρίσουμε από την αρχή, είναι ο διαχωρισμός του Αγροτικού Συνδικαλισμού και του Συνεταιρισμού. Ο Συνεταιρισμός λειτουργεί ως επιχείρηση και πρέπει να έχει αποτελέσματα προερχόμενα από επιχειρηματικές πρωτοβουλίες. Διαφορετικά, δεν μπορεί να επιβιώσει. Ο συνδικαλισμός είναι επαγγελματική οργάνωση των αγροτών, που προτείνει και διεκδικεί.
Πρέπει να απαντηθεί το ερώτημα: Τι είναι πραγματικά ο Αγροτικός Συνεταιρισμός; Ερώτημα, που σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει απαντηθεί προ καιρού. Βρισκόμαστε ακόμα στην συζήτηση του αυτονόητου και πολλές φορές αρνούμαστε να κατανοήσουμε και να κατακτήσουμε ως συλλογική συνείδηση ότι οι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί αποτελούν συλλογικές επιχειρήσεις, οι οποίες συσπειρώνουν οικονομικά και διαπραγματευτικά αδύναμους παραγωγούς μέσα από την ενότητα και την αλληλεγγύη μεταξύ τους. Πριν από ένα χρόνο, δόθηκε στην δημοσιότητα από την ΠΑΣΕΓΕΣ ένα ολοκληρωμένο κείμενο θέσεων και πολιτικής για την ανασυγκρότηση των Αγροτικών Συνεταιρισμών, το οποίο προσδιόριζε με σαφήνεια, τους όρους και τις προϋποθέσεις για το σχεδιασμό και τον προγραμματισμό της αναγκαίας ανασυγκρότησής τους. Με κανόνες λειτουργίας και διαφάνειας, με σύστημα ελέγχου έξω από τον Συνεταιρισμό, για την νομιμότητα και όχι για την σκοπιμότητα. Με σύστημα εσωτερικού ελέγχου που θα εξασφαλίζει την διαφάνεια της λειτουργίας των συναλλαγών. Το κείμενο αυτό, αναφέρεται σε Συνεταιρισμούς με πραγματικά μέλη, που θα λειτουργούν με όλες τις αρχές της σύγχρονης επιχειρηματικότητας. Προτείνει το τέλος των Συνεταιρισμών που απαρτίζονται από μη ενεργά μέλη.

Το υπάρχον μοντέλο έφτασε πλέον στα όρια της αντοχής του. Είναι ανάγκη να ολοκληρωθεί σύντομα ένα νέο θεσμικό πλαίσιο στο οποίο θα συμφωνηθεί η μετάβαση από ένα δυσλειτουργικό σύστημα σε ένα σύγχρονο και αποδοτικό, χωρίς να αφεθούν εκτός διαδικασίας οι υγιείς παραγωγικές μονάδες του αγροτικού χώρου.  Πρέπει ο ρόλος των Αγροτικών Συνεταιρισμών να συνδέεται όχι μόνο με την αγροτική παραγωγή αλλά και με τη μεταποίηση των προϊόντων μέχρι και την τοποθέτηση τους στο ράφι. Να συνδέεται δηλαδή με όλα τα ζητήματα της αγοράς.

 Πρέπει να συνεχίσουμε να παράγουμε. Θα ήταν εγκληματικό λάθος να εγκαταλείψουμε την αγροτική παραγωγή σε μια χώρα που στηρίζεται κατά βάση στον πρωτογενή τομέα όπως η δική μας. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι οι εισαγωγές και ειδικότερα οι εισαγωγές σε προϊόντα ζωικής παραγωγής είναι ήδη μεγάλες σε σχέση με τις ποσότητες που παράγουμε σαν χώρα.  Πρέπει να αντισταθούμε στις χώρες εκείνες που θέλουν να μας καταστήσουν εισαγωγείς γεωργικών προϊόντων και αντιθέτως να γίνουμε τουλάχιστον αυτάρκεις όσον αφορά την πρωτογενή παραγωγή.  Να παράγουμε προϊόντα τα οποία ζητά η αγορά και ο καταναλωτής.

 Να παράγουμε προϊόντα ποιότητας και υψηλής προστιθέμενης αξίας.
Έχουμε τις δυνατότητες και τις ανάλογες κλιματολογικές συνθήκες για να πετύχουμε όλα τα παραπάνω. Απαραίτητες προϋποθέσεις είναι η έρευνα και προγραμματισμός στα οποία χρειάζεται συμπαράσταση της πολιτείας με έργα και όχι με λόγια. Η κατασυκοφάντηση του συνεταιριστικού θεσμού στην Ελλάδα, αναίτια ή και σκοπίμως αναίτια κατά ένα μέρος, αλλά και υπαίτια κατά ένα μεγαλύτερο, έχει οδηγήσει πολλούς στο λανθασμένο συμπέρασμα ότι ο συνεταιριστικός θεσμός είναι ξεπερασμένος. Στο σημείο αυτό να επισημανθεί ότι οι συνεταιρισμοί στη Ελλάδα διαχειρίζονται το 30% περίπου του συνολικού όγκου παραγωγής των αγροτικών προϊόντων. Υπάρχει πολιτική ευθύνη για την κατάσταση που δημιουργήθηκε στους Αγροτικούς Συνεταιρισμούς από τις αλλεπάλληλες νομοθετικές και διοικητικές παρεμβάσεις των εκάστοτε Κυβερνήσεων. Ας μην ξεχνάμε ότι ο βασικός νόμος για τους Συνεταιρισμούς άλλαξε πέντε (5) φορές σε μια εικοσαετία. Αντίθετα δεν έχουμε αντίστοιχες παρεμβάσεις στις εταιρίες οι οποίες λειτουργούν ήσυχες στο επιχειρηματικό τους έργο με νόμο του 1920. Η πολιτεία από την πλευρά της έχει χρέος να θέσει σε λειτουργία τους ελεγκτικούς μηχανισμούς. Στη διακίνηση για παράδειγμα των προϊόντων, να μην επιτρέπει την υπέρμετρη επιβάρυνση κατά τη διαμεσολάβηση μεταξύ παραγωγού και καταναλωτή. Σε τέτοια ζητήματα είναι απαραίτητη η συνεργασία και η συμπόρευση Πολιτείας – Συνεταιρισμών, ώστε να εκτοπιστούν οι μεσάζοντες.

Είναι σε όφελος του Κράτους να υπάρχουν ισχυρές συνεταιριστικές πρωτοβουλίες και για την δημιουργία τους μπορεί και πρέπει η Πολιτεία να συμβάλλει διαμορφώνοντας το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο. Ένα πολύ καλό βήμα για την προστασία των αγροτών και των καταναλωτών, είναι η θεσμοθέτηση του «Ενιαίου Μητρώου Εμπόρων Αγροτικών Προϊόντων» που πρόσφατα ψηφίστηκε από την Ελληνική Βουλή. Το ζητούσαμε χρόνια, το επικροτούμε και το στηρίζουμε. Πρέπει να μπει σε εφαρμογή. Από την άλλη μεριά, οι αγρότες πρέπει να αναλάβουν τις ευθύνες τους.
• Να συμβαδίζουν με την αλλαγή του περιβάλλοντος. • Να προχωρήσουν στην ανασυγκρότηση των συνεταιρισμών στα νέα δεδομένα, πράγμα απαραίτητο για την επιβίωση τους. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο μέσος Γεωργικός Κλήρος στην Ελλάδα είναι τα 40 στρέμματα, οπότε καθένας από μόνος του είναι δύσκολο να επιβιώσει αν δεν συνεταιρίζεται με άλλους παραγωγούς.
• Η συνεργασία των μελών μεταξύ τους και μέσα από τον Συνεταιρισμό πρέπει να είναι ουσιαστική. Εκείνοι που ασκούν ανταγωνιστικές δραστηριότητες ή αντιστρατεύονται τους στόχους του Συνεταιρισμού θα πρέπει να αποκλείονται, διαφορετικά θα μοιάζει με κατάστημα του οποίου ο ιδιοκτήτης δεν ψωνίζει από το κατάστημά του. Ενεργό Συνεταιριστικό Κίνημα σημαίνει εξυπηρέτηση συμφερόντων των ίδιων των παραγωγών.

Συνεταιριστικές Εταιρείες
Είναι απαραίτητη η δημιουργία Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων μεγέθους που θα έχουν ισχυρή διαπραγματευτική δύναμη, θα εξοικονομούν στελέχη από επαγγελματίες της αγοράς και θα καθίστανται με τον τρόπο αυτό ανταγωνιστικές προσφέροντας καλύτερο εισόδημα στα μέλη τους. Το σύστημα δυαδικής διοίκησης (αιρετά όργανα εποπτείας με απαραίτητη εκπαίδευση και όργανα διεύθυνσης με επαγγελματικά στελέχη της αγοράς) θεωρούμε ότι μπορεί να βελτιώσει και να ενδυναμώσει τους συνεταιρισμούς.

Μέχρι σήμερα υπάρχει υστέρηση στην πρόσβαση των συνεταιριστικών οργανώσεων στις αγορές. Για την προώθηση στην αγορά των αγροτικών προϊόντων θα πρέπει ανάλογα με το μέγεθος και την ποικιλία της προσφοράς αγροτικών προϊόντων, σε επίπεδο συνεταιρισμού ή σε επίπεδο κοινοπραξίας συνεταιρισμών (π.χ. γεωγραφική περιφέρεια) να ιδρυθούν Εταιρείες Εμπορίας και Προώθησης Αγροτικών Προϊόντων. Στόχος είναι η επίτευξη μεγέθους παραγωγής ικανού να δημιουργήσει οικονομίες κλίμακας. Οι Εταιρείες αυτές στελεχωμένες και διοικούμενες από επαγγελματίες της αγοράς θα πρέπει να αναλάβουν την προώθηση των προϊόντων και να προβούν σε συγκεκριμένα βήματα όπως: - Έρευνα αγοράς – Εξεύρεση πελατείας εσωτερικού ή εξωτερικού – Πωλήσεις – Εισπράξεις - Κατάρτιση Ετήσιων Προϋπολογισμών και εξάμηνες αναθεωρήσεις οι οποίες θα παρουσιάζονται στο Διοικητικό Συμβούλιο των συνεταιρισμών για έγκριση - Παρουσίαση αποτελεσμάτων σε σχέση με τον προϋπολογισμό - Λειτουργικά θα αγοράζουν από τους συνεταιρισμούς και θα πωλούν στην πελατεία. Θα εισπράττουν από την πελατεία και θα πληρώνουν στον συνεταιρισμό. Επί πλέον θα τροφοδοτούν τον συνεταιρισμό με πληροφορίες (τι ποικιλίες ζητούν οι αγορές, τι προϊόντα, ποιες είναι οι τάσεις, τι προσφέρει ο ανταγωνισμός σε ποιές τιμές και ποιά ποιότητα κλπ) - Πλεονέκτημα της Εταιρείας Εμπορίας και Προώθησης είναι να αξιολογεί ανταγωνιστικά τα δεδομένα της αγοράς, παρεμβαίνει σημαντικά στο παιχνίδι των ιδιωτών εμπόρων και φθάνει πιο αποτελεσματικά στην προώθηση του προϊόντος σε όφελος και του καταναλωτή και του αγρότη.

Η απόσταση του συνεταιρισμού από την αγορά πρέπει να μικρύνει Υφιστάμενες Συνεταιριστικές Εταιρείες, που ασχολούνται με συγκέντρωση και μεταποίηση αγροτικών προϊόντων θα πρέπει να αλλάξουν την οργανωτική λειτουργία τους. - Θα πρέπει να λειτουργήσουν με ολιγομελή συμβούλια (5-7μέλη). Στα Διοικητικά Συμβούλια απαραίτητα θα πρέπει να μετέχουν και τα βασικά επαγγελματικά στελέχη που την διευθύνουν. Τα επαγγελματικά στελέχη πρέπει να έχουν και την ευθύνη των αποφάσεων που παίρνουν - Θα ελέγχονται και αξιολογούνται με βάση τους προϋπολογισμούς – απολογισμούς τους από τα Διοικητικά Συμβούλια των Μετόχων – Συνεταιρισμών - Σύστημα εσωτερικού ελέγχου θα εξασφαλίζει την διαφάνεια της λειτουργίας και των συναλλαγών - Χρειάζεται προσοχή στην συγκέντρωση του αγροτικού προϊόντος. Αν την καθορίζουν οι συνεταιριστές θα πρέπει να είναι μέσα στα πλαίσια της συγκεκριμένης αγοράς, διαφορετικά θα οδηγηθεί το μεταποιημένο προϊόν εκτός αγοράς με συνέπεια ζημιές, νέους δανεισμούς, εκποίηση περιουσίας σε βάρος μελλοντικών γενεών κλπ.

Χρηματοοικονομική λειτουργία Συνεταιρισμών -
Τα επιτόκια δανεισμού στις Συνεταιριστικές Οργανώσεις σε σύγκριση με τις χώρες τις Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι πολύ υψηλά, καθιστώντας τες λιγότερο ανταγωνιστικές. - Οι συνεταιριστικές οργανώσεις πρέπει να αξιοποιήσουν την μεγάλη και ως επί το πλείστον αδρανή ακίνητη περιουσία τους. Από εκεί θα βρουν σημαντικούς πόρους για την επιτέλεση του έργου τους.
- Το προνόμιο της Αγροτικής Τράπεζας για εγγραφή προσημειώσεων σε όλα τα ακίνητα των συνεταιρισμών (καταχρηστικά), ανεξάρτητα του ύψους χρηματοδότησης θα πρέπει να σταματήσει.
- Πρέπει να δοθεί η δυνατότητα στους συνεταιρισμούς να συνεργάζονται και με άλλες εμπορικές τράπεζες και όπου μπορούν να επωφελούνται από καλύτερα επιτόκια και όρους χρηματοδότησης. Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι με την νέα αρχιτεκτονική του συνεταιριστικού μας κινήματος θα συμβάλουμε στην ανάπτυξη του, σε όφελος τόσο των αγροτών όσο και του καταναλωτή, σε βάρος των εμπορικών κυκλωμάτων που παρεμβάλλονται μεταξύ τους παίρνοντας την μερίδα του λέοντος. Μπροστά σε αυτή τη ζοφερή πραγματικότητα οι ευθύνες όλων μας είναι ιδιαίτερα σημαντικές. Να δράσουμε συλλογικά και όχι ατομικά.

Πρέπει να προχωρήσουμε άμεσα και να αντιστρέψουμε αυτή την κατάσταση γιατί Το αύριο είναι το σήμερα που έπρεπε να σκεφτούμε χθες Η λαθεμένη αυτή ενέργεια δεν επέτρεψε στο νομοσχέδιο να αποκτήσει την σωστή κατεύθυνση, με αποτέλεσμα στην Πανελλαδική σύσκεψη που πραγματοποιήθηκε στις 6 Απριλίου 2011 στην Αθήνα, να απορριφθεί από ολόκληρο τον Αγροτικό Συνεταιριστικό Χώρο και τους εργαζομένους σε αυτόν. Η επιχειρούμενη άρση της αυτονομίας και η κρατικοποίηση των Αγροτικών Συνεταιρισμών πέρα από την αντισυνταγματικότητά της, αποτελεί μεγάλο