Καλά κρυμμένα “μυστικά και ντοκουμέντα” βρίσκονται περιτριγυρισμένα από τα τείχη του Κάστρου των Ιωαννίνων, ένα από τα πιο χαρακτηριστικά σημεία αλλά και ένα από τα πιο ζωντανά μνημεία της πόλης.
Όσο και αν γνωρίζει κανείς την ιστορία των Ιωαννίνων πάντα υπάρχουν περιθώρια για ακόμη περισσότερες πληροφορίες, για περισσότερα στοιχεία που φέρνουν στο φως οι συνεχείς έρευνες και μελέτες, στοιχεία που αναδεικνύουν πτυχές του Κάστρου, που δεν μπορούν να αφήσουν ασυγκίνητο κανένα ντόπιο ή επισκέπτη.
Μια από τις πιο ολοκληρωμένες εικόνες για τη ιστορική παρουσία του Κάστρου, τον οικισμό, τους θησαυρούς και τις αρχαιολογικές έρευνες παρουσιάζεται στην τελευταία έκδοση της 8ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού με τίτλο “Το Κάστρο των Ιωαννίνων”.
Η καλαίσθητη έκδοση, με ιλουστρασιόν εξώφυλλο και εσωτερικές σελίδες, από την αρχή εντυπωσιάζει τον αναγνώστη, όχι όμως όσο με το περιεχόμενο του βιβλίου, που αποτελεί πραγματικά μια γλαφυρή και περιγραφική αποτύπωση ολόκληρης της ιστορίας των Ιωαννίνων.
Ήδη από τον πρόλογο της Διευθύντριας του Βυζαντινού Μουσείου, Βαρβάρας Παπαδοπούλου, ο αναγνώστης έρχεται σε επαφή με εξαιρετικά ενδιαφέροντα στοιχεία.
«Το Κάστρο των Ιωαννίνων με τη διαχρονική του ιστορία αποτελεί αναμφίβολα σημείο αναφοράς της πόλης. Είναι γνωστό για τη βυζαντινή ιστορία του, κυρίως όμως για τη νεότερη φάση του, αφού συνδέεται με το διαβόητο Αλή πασά του οποίου αποτέλεσε έδρα του βιλαετιού του. Πρόσφατα κατά τη διάρκεια ανασκαφών, αποκαλύφθηκαν αρχιτεκτονικά λείψανα αρχαίας οχυρωμένης πόλης, το όνομα της οποίας δεν είναι ακόμη γνωστό. Πρόκειται για μια σημαντική ανακάλυψη που μεταθέτει την ιστορία των Ιωαννίνων στην κλασική εποχή. Το πλήθος των κινητών ευρημάτων που ήρθαν στο φως από τις ανασκαφές αποτελούν αδιάψευστους μάρτυρες μια οικιστικής συνέχειας στο χώρο του Κάστρου από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα», σημειώνει η κ. Παπαδοπούλου.
Η έκδοση του βιβλίου έγινε στα πλαίσια του έργου «Αποκατάσταση των εξωτερικών τειχών του Κάστρου των Ιωαννίνων» και έχει σκοπό να αναθερμάνει στη συλλογική μνήμη της τοπικής κοινωνίας και να κάνει γνωστό στο ευρύ κοινό το σημαντικό ρόλο του Κάστρου στην εξελικτική πορεία της πόλης, αλλά και του ευρύτερου χώρου των Ιωαννίνων.
Η δομή του βιβλίου, το πετυχαίνει αυτό απόλυτα, αν και πρόκειται για μια έκδοση 250 σελίδων. Εξάλλου, μια μεγάλη ομάδα αρχαιολόγων, επιστημονικού προσωπικού της Εφορείας αλλά και εξειδικευμένοι επιστήμονες συνεργάστηκαν για την υλοποίηση της έκδοσης, που περιλαμβάνει ένα πλούσιο φωτογραφικό υλικό.
Από την Ελληνιστική περίοδο…στο 2012
Η παρουσίαση της ιστορίας του Κάστρου ξεκινά με ένα χρονολόγιο των Ιωαννίνων από τον αρχαιολόγο Σωτήρη Χαραλάμπους, με αφετηρία την ύστερη κλασική περίοδο, οπότε χρονολογούνται τα ευρήματα αρχαίου τειχισμένου οικισμού στη θέση του σημερινού Κάστρου, ακολουθούν μεταξύ άλλων κομβικών σημείων, η ρωμαϊκή περίοδος, η ίδρυση του Δεσποτάτου της Ηπείρου, τα χρόνια της βυζαντινής αυτοκρατορίας, η κατάκτηση από τους Σέρβους, η πνευματική ανάπτυξη του 16ου αιώνα, η εξέγερση του Διονυσίου Φιλοσόφου, η εποχή του Αλή πασά και τέλος η απελευθέρωση των Ιωαννίνων.
Την ιστορία του Κάστρου κατά την βυζαντινή περίοδο αποτυπώνει ο Μιχαήλ Κορδώσης, ενώ στα προνόμια της πόλης των Ιωαννίνων, καταγράφει η Πολυξένη Δημητρακοπούλου, με αναφορά στην «αριστοκρατία των καστρινών», μετά την μετεξέλιξη των Ιωαννίνων από άσημο «πολίδιον» όπως αναφέρεται από τον Ιωάννη Απόκαυκο το 1204, σε «άστυ».
Το προνόμια που απολάμβαναν οι κάτοικοι των Ιωαννίνων το 1319 ήταν ζηλευτά. Μεταξύ αυτών, απαλλαγή από φόρους και δασμούς, αλλά και από την καστροκτισία. «Όφειλαν να παρέχουν εργασία μόνο δια την επιμέλειαν και περιποίησην και ανάκτισιν του δικού τους κάστρου», αναφέρεται χαρακτηριστικά.
Ξεχωριστή είναι η παρουσία των Ιωαννίνων και του Κάστρου μέσα στα κείμενα των περιηγητών που ταξίδεψαν στην Ήπειρο και κατέγραψαν τις εντυπώσεις τους, από την αρχαιότητα μέχρι και τα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας, αλλά και άφησαν ως παρακαταθήκη σημαντικές πληροφορίες, όπως οι υδατογραφίες και λιθογραφίες από το Σεράι του Αλή του W. Haygarth και του L. Dupre.
Ο κατάλογος των περιηγητών που επισκέφθηκαν το Κάστρο είναι φυσικά μεγάλος και η επιλογή αντιπροσωπευτικών μαρτυριών έγινε από την αρχαιολόγο Αντιγόνη Βαγενά.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει το κεφάλαιο των οχυρώσεων και του οικισμού του Κάστρου, που συμπληρώνεται με τοπογραφικές αποτυπώσεις και φωτογραφίες, το οποίο υπογράφει η κ. Παπαδοπούλου.
Οι εργασίες για την επισκευή του κάστρου που κράτησαν 15 χρόνια επί Αλή Πασά, οι επιγραφές και τα λιθόγλυφα στις πύλες αναλύονται από τους αρχαιολόγους Γιώργο Παπαγεωργίου και Τατιάνα Στεριάδη. Στις πύλες του Κάστρου σώζονται σημαντικές επιγραφές από τις διάφορες περιόδους του μνημείου, αρκετές εκ των οποίων έχουν μεταφερθεί στο Βυζαντινό Μουσείο, άλλες βρίσκονται και σήμερα στα τείχη του και άλλες αγνοούνται.
Ο Εβλιγιά Τσελεμπί το 1670 αναφέρει 800 οικίες εντός των τειχών του Κάστρου των Ιωαννίνων, ωστόσο ο κύριος όγκος έχει πλέον μεταφερθεί εκτός. Περιγράφει τα σπίτια του Κάστρου «λαμπρά, λιθόκτιστα, αρχοντικά», μια εικόνα που λαμβάνει και ο σημερινός επισκέπτης, παρά το πέρασμα των χρόνων.
Οι μουσουλμανικές συνοικίες είναι δύο στα τέλη του 18ου αιώνα ενώ τα έργα του Αλή, αλλάζουν τη μορφή του Κάστρου, με την ανέγερση του Σεραγιού. Οι εικόνες που παρατίθενται στο βιβλίο από οδούς του Κάστρου και σπίτια που σώζονται στην αρχική τους μορφή, είναι μοναδικές, ιδιαίτερα για οσους έχουν περπατήσει στα σοκάκια του Κάστρου. Η αναλυτική περιγραφή ανήκει στην αρχαιολόγο Αργυρώ Καραμπερίδη.
Ξεχωριστή θέση ανήκει στο κεφάλαιο για την εβραϊκή Κοινότητα και τις συναγωγές των Ιωαννίνων, από την Διευθύντρια του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδας, Ζανέτ Μπαττίνου, με την ιστορική αναφορά να συνοδεύεται από φωτογραφίες του Ελιγιά, των μαθητών της Alliance, ακόμη και χειρογράφου για τον εορτασμό του Πέσσαχ στην γραικοιουδαϊκή γλώσσα.
Για το Κάστρο στους νεότερους χρόνους γράφει η Τατιάνα Στεργιάδη, ενώ για τις ανασκαφικές έρευνες και τα ευρήματα μέχρι το 2007 η Βασιλική Νάκου. Στο κάστρου έχουν βρεθεί κεραμικά, νομίσματα αλλά και οι λεγόμενοι «θησαυροί», μέσα από τα οποία καταγράφεται η ιστορία των κατοίκων του και αποτελούν σημαντικότατες πηγές πληροφοριών.
Για τα κείμενα συνεργάστηκαν, εκτός των προαναφερόμενων, οι Δήμητρα Παπαϊωάννου, Κατερίνα Μπαντή, Κατερίνα Λιάμπη, Γιόρκα Νικολάου και Χρήστος Σταυράκος.
Της ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΧΑΛΑΤΣΗ από την Ελευθερία
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου